Yer bilimlerinde süreksizlikler bir yapıyı diğerinden ayıran sınırlar olarak tanımlanabilir.Süreksizlikler yerküre içinde katmanları birbirinden ayıran sınırlar olduğu gibi taş veya kaya gibi daha küçük ölçekteki yapılarda da görülebilir.
Manto
Litosfer ile atmosferi içine alan üst manto bölgesi 700 km derinliklere kadar iner.Burada yoğunluğu 3.3 ve 4.3 gr/cm3 olan olivinli ve proksenli ultrabazik ve ultramofik kayaçlar yer alır. Üst manto yanlara doğru heterojen bileşimlidir.Bu heterojen bölgesel ergimeler sonucunda meydana gelen bazaltik lavlardan ve bu lavların uzaklaşmasından ileri gelir.Sıvı lav kısmının ayrılması ile üst mantonun bileşiminde yer yer az da olsa pirop türünden granat minareleri de katılır.Böylece ekolojik denilen diğer bir ultrabazik kayaç türü meydana gelir.Üst mantoyu oluşturan minareler topluluğuna özel olarak pirolit de denir.
Yer içinde 700 km ile 2890 km derinliklerinde kalan kısmına alt manto denir. Burasının bileşimi üst mantodan oldukça farklıdır.Burada yüksek basınç minareleri özellikle magnezyum ve demirin ağır oksitleri ve silikatları egemendir.Örneğin ; periklos,spinel,rutil ve benzerleri…
Alt manto bölgesinde 260-1350 kilobarlık yüksek basınçlar altında çoğu silikatlar özellikle magnezyum silikat ağır oksitlere dönüşür. Genel olarak üst ve alt kısımları ile manto,tüm yer küresi hacminin %83 ünü ve yer kütlesinin %68 ini oluşturur.Burası yer kabuğunun da meydana gelen büyük olayların deniz tabanı yayılmalarının kıtaların kayması kıvrımlı dağ oluşumu ve büyük depremlerin,volkanik olayların meydana gelmesine neden olan kütlelerin ve enerjilerin kaynağı durumundadır.
Sismik hızlarıdaki süreksizlikler ve olası minarel gaz dönüşümlerine göre mantonun şu ana kısımlardan oluştuğu düşünülebilir.
1.Moho-350 km aralığı
2.350-420 km aralığı (20 derece süreksizliği)
3.450-650 km aralığı
4.650 km süreksizliği
5.700-1000 km aralığı üst manto
6.1000-2900 km aralığı alt manto

 Üst Manto
Litosfer ve Astenosferi de içine alan üst manto bölgesi 700 km derinliğe kadar iner.Bazı kaynaklarda 900-1000 km.Burada yoğunluğu 3.3-4.3 gr/cm3 olan olivinli ve proksenli ultrabazik veya ultramatik kayaçlar yer alır.Üst manto yanlara doğru heterojen bileşimlidir.Bu heterojenlik bölgesel ergimeler sonucunda meydana gelen bazaltik lavlardan ve bu lavların uzaklaşmasından ileri gelir.Sıvı lav kısmının ayrılmasıyla üst mantonun bileşiminde bölgesel değişiklik olur ve hemen hemen sırf olivinden oluşmuş dunit meydana gelir.Üst mantonun bileşimine yer yer az da olsa pirop türünden granat minareleri de katılır ve böylece ekolojik denilen diğer bir ultrabazik kayaç türü meydana gelir.Üst mantoyu oluşturan minareler topluluğuna özel olarak pirolit de denir.Üst mantoda sismik p dalgalarının hızı gittikçe artar.Kabuk altında 7.9-8.1 km/sn olan hız,700 km derinlikte üst mantonun alt sınırında 10.7-11 km/sn yi bulur. Bu sınırlardaki basınç değeri ise cm2 başına 260 kilobardır.(1 kb = 987 atmosferdir.)

MOHO – 350 KM (ÜST MANTO) Bugün en üst mantonun termal kimyasal bileşiminin Pyrolitik olduğu konusunda görüş oldukça yaygındır.Ringwood (1960) sözü edilen kayaç yeryüzünde karşılaşılan belirli bir kayacın adı değildir. Üç kısım peidotitten ve bir kısım bazalttan oluştuğu düşünülen hipotetik bir karışımdır.Clark ve Ringwood üst manto ve kabuğun bileşimi ile ilgili modelinde,Pyrolitik malzemesinin kısmi ergimesi sonucu oluşan bazaltik magmanın düşey doğrultuda ayrımlılaşması sonucu kıtasal kabuğun geriye kalan güç ergiyen maddeleri olan dunit ve peridortitinin Moho-400 km lik üst mantoyu ilk kısmını oluşturduğuna inanmaktadır.

350-420 KM ARALIĞI(20 ° SÜREKSİZLİĞİ)

Sözü edilen süreksizliğin sismik hızlardaki ani artıştan saptandığı açıktır. Örneğin bu derinliklerde P dalgasındaki artış ortalama 0.6-1.0 km/sn mertebesindedir. Deneysel çalışmalar göstermektedir ki bu süreksizlik kesinlikle 2 büyük minarel grubundaki faz dönüşümü nedeniyle gelişmiştir. Bunlar;
-Olivin, spinel Beta Mg2SiO4 dönüşümü
-Piroksey gröna dönüşümü

 450-500 KM ARALIĞI
Bu bölgede P dalgalarının hızı sabit ve derinlikle nispeten ufak ölçüde artmaktadır.Dolayısıyla söz konusu derinlikte manto malzemesi homojendir.

 650-700 KM ARALIĞI
Bu derinliklerde büyük sismik hız süreksizliği söz konusudur.Yine bu tür süreksizliğin temel nedeni olarak önerilen faz dönüşümleri silisyum ve germanyum atomlarının özellikleri sonucu silikatlardan germanatlara olan dönüşümdür.

 700-1000 KM ARALIĞI
Sismik hızlardaki süreksizlik 700 km derinliklerde sona ermektedir.Bu derinlikten itibaren yine genel bir homojeniteden söz etmek mümkündür.

 ALT MANTO
Mantonun bu kesiminin bileşimi ve yapısı hakkında bilgilerimiz hayli sınırlıdır. Pek çok araştırmacı mantonun 700-1000 km derinlikleri arasındaki yapısının ve özelliklerinin bu zon içinde devam ettiği kanısındadır. Ancak yer altının 700 km ile 2890 km derinlikleri arasında kalan alt mantonun bileşiminin üst mantonunkinden çok farklı olduğu söylenmektedir. Burada yüksek basınç minarelerinden magnezyum ve demirin ağır oksitleri ve silikatları egemendir. Kısaca 700-2890 kmlik alt mantoya demirce zenginleşmiş üst manto malzemesi diyebiliriz. Temel minarelleri korundum, berly, rutil, periklos, grönadır. Üst mantoya oranla daha basit ve homojen yapıya sahiptir.

 ASTENOSFER
Kayaçların karamela veya zift gibi plastik, kolayca şekil değiştirebilen hale geldikleri bölgelere astenosfer denir.(Zayıf küre) Astenosfer 350 km derinliğe kadar uzanır.Plastiktir ve kendi içerisinde yılda cm ölçeğinde bir hızla hareket eder.Bu hareketi sonucunda levha tektoniği oluşmaktadır. Astenosfer az oranda %10 ergemiş malzeme içerdiği için hareket özelliğine sahiptir.

manto, süreksizlik, üst manto, alt manto, dış çekirdek, iç çekirdek, astenosfer, moho

Sonuç Bulunamadı.